Bazı son değerlendirmelere göre Darwin ve Huxley tarafından savunulan evrim kuramı yanlış yorumlanmıştır. Darwin esasında maymunla insan arasında ata-torun ilişkisi olduğunu değil “yeğen” ilişkisi olduğunu söylemiştir. Yani maymun insanın atası değil, her ikisi de ortak bir atadan gelme yeğendirler. Ortak bir kökten gelen evrim ağacının iki dalıdırlar. (Bozkurt Güvenç; a.g.e., s. 30)
Taberi; el-Umem ve’l-Muluk (Milletler ve Hükümdarlar Tarihi), çev. Zakir Kadiri Ugan- Ahmet Temir, MEB, İst., 1991, c. I, s. 153 vd. Tevrat’ın Yaratılış kitabındaki bilgilere göre Adem ve Havva’nın yaratılışı “bu dünyada” olmuştur. Adem ve Havva’nın kovulduğu cennet Aden’de bir bahçeydi. Bu bahçenin içinden dört ırmak akıyordu; Pişon, Gihon, Dicle ve Fırat ırmakları. (Tevrat; Yaratılış, 2; 8-14). Bazı ilk dönem Müslüman tefsircilerde benzer şekilde Adem ve Havva’nın çıkartıldığı bahçenin “bu dünyada” olduğu kanaatindedir. (Muhammed Abduh; Tefsir-i Menar, c. I, s. 277, Muhammed Esed; Kur’an Mesajı, Bakara 35,)
İslam düşünce tarihinde yaratıcı tekamül (evrim) fikrini savunan belli başlı simalar şunlardır; Cabir bin Hayyan, Nazzam, Cahiz, İbni Miskeveyh, Biruni, İhvanu’s-Safa Risaleleri, İbni Sina, Macriti, Fahreddin er-Razi, İbni Ebi’l-Hadid, el-Harisi, İbni Tufeyl, İbni Nefis, İbnu’l-Heysem, İbni Arabi, Mevlana, Nasıreddin Tusi, Kazvini, İbni Haldun, Molla Sadra, Kınalızade Ali Efendi, Ersurumlu İbriham Hakkı, Şah Veliyyullah Dehlevi, Seyyid Ahmad Han, Muhammed Abduh, Muhammed İkbal, Mutahhari... Ayrıca değişik oranlarda evrim fikri Aristo, Diodere, Plutargue, Discore, Pilny gibi Yunanlı ve Helenistik devir yazarlarında ve Hermetik litaratürde de vardır. İslam ve eski Yunan kitaplarının batıya tercüme edilmesiyle birlikte Buffon, Darwin, Cabanis, Linneaus, Goethe, Lamarck, Spencer, Bergson, Morgan, Samuel Alexsander vb. batılı düşünür ve yazarlar evrimi farklı boyutlar katarak savunmuşlardır. Özellikle Bergson’un anlayışı Müslüman düşünürlerinkine oldukça yakındır. (bkz. Mehmet Bayraktar; İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi, Kitabiyat, Ank., 2001, R. İhsan Eliaçık, İslam’ın Yenilikçileri, c. I-II-II adı geçen simalar ile ilgili tüm bölümler
Nazzam’ın kozmolojik evrim kuramı hakkındaki görüşleri için bak. Mehmet Bayraktar; İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi, s. 35-45, R. İhsan Eliaçık; İslam’ın Yenilikçileri, II/I, s.279 vd.
http://yarin1ist.tripod.com/haziran2002/26.htm