Zumer sur. 64-65-66
64. De ki: "Bana, Allah'tan başkasına kulluk etmemi mi emrediyorsunuz ey cahiller?"
65. Andolsun sana da, senden öncekilere de vahyolunmuştur ki eğer Allah 'a ortak koşarsan şüphesiz amellerin boşa gider ve muhakkak hüsrana uğrayanlardan olursun.
66. Hayır, yalnız Allah 'a kulluk et ve şükredenlerden ol.
Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
İbn Ebî Hatim ve başkaları bu âyet-i kerimenin nüzul sebebinde İbn Abbâs'tan şöyle naklederler:
Mekke müşrikleri, bilgisizliklerinden, Hz. Peygamber (sa)'i kendi ilâhlarına ibadet etmeye çağırdılar ve dediler ki:
"Sen bizim ilâhlarımıza ibadet edersen biz de seninle birlikte senin ilâhına ibadet ederiz." İşte bunun üzerine
"De ki: "Bana, Allah'tan başkasına kulluk etmemi mi emrediyorsunuz ey cahiller?" Andolsun sana da, senden öncekilere de vahyolunmuştur ki eğer Allah'a ortak koşarsan şüphesiz amellerin boşa gider ve muhakkak hüsrana uğrıyanlardan olursun." âyet-i kerimeleri nazil oldu.(1)
Beyhakî'nin Delâil'de el-Hasenu'1-Basrî'den rivayetle tahric ettiği bir haberde o şöyle anlatıyor: Müşrikler:
"Ey Muhammed, babalarının ve atalarının dalâlette olduklarını mı iddia ediyorsun? Yani onlar dalâlette miydiler?" dediler de bunun üzerine Allah Tealâ: "ve şükredenlerden ol."a kadar olmak üzere bu âyet-i kerimeleri indirdi.(2)
Burada şirkten sakındıran bir uyarı yer almaktadır. Ve bu konuda öncelikle Nebilerden ve Resullerden başlanmaktadır. Halbuki onların -Allah'ın selâmı onların üzerlerine olsun- kalplerine şirkin dalgaları asla ulaşamaz. Yalnız buradaki sakındırmanın hikmeti, onlardan ziyade toplumlarını uyarmaktır. Sadece yüce Allah'ın zatını kulluk yapılmaya lâyık görmeleri gerektiği, Nebiler ve Resuller de dahil, diğer tüm varlıkların ve insanların kulluk makamında olduklarını zihinlerine yerleştirmektir.(3)
Ebus-suûd şöyle der: Bu söz, peygamberleri teşvik ve kâfirleri ümitsizliğe düşürmek, Allah'a ortak koşmanın son derece âdî ve çirkin bir şey olduğunu göstermek için, faraziye üslubuyla söylenmiştir.(4)
Bu gün dünyamızda iki yüze yakın devlette binlerce şahıs, kurum ve kuruluş, insanların Allah'a giden yoluna pusu kurup, insanları kendi lider-lerine bağlamak için çaba sarf ediyor.
Biz onlara cahil olduklarını söyleyeceğiz. Allah'a değilde, Allah'ın yarattıklarına uymamızın şirk olduğunu bildireceğiz.Her gün beş vakit namazımızda kırk defa İyyake Na'büdü=Ancak sana kulluk yaparız, dediğimizi ilan edeceğiz.
Bir anlığına, bir göz açıp kapayıncaya kadar dahi Allah'ın yarattıkla-rına kul olmayız, olursak amelimiz boşa gider. Allah'a hamdeder, ibadet eder şükrederiz.(5)
De ki ey bilgisizler, ey cahiller, ey Allah peygamber tanımazlar, bana Allah’tan başkalarına kulluğu mu emrediyorsunuz? Ey tevhid-den gafiller, benden böyle bir şey mi istiyor, bekliyorsunuz? Bu ifade, onlara cahiller diye hitap asla onlara bir hakaret değildir. Çünkü işte gerçek cahiller, gerçek bilgisizler bunlardır. Kopkoyu bir cehaletin içinde olanlar bunlardır. Bundan daha büyük bir cehalet olur mu? Yâni yaratıcıya kulluk edilmeyecek de kime edilecek? Kulluk yaratıcının hakkı değil de, başka kimin hakkı olabilir? Rızık vericiye kulluk edilmeyecek de, başka kime kulluk edilecek?
Yaratıcı Allah’tır. Öyleyse kulluk ta sadece O’na aittir. Övülmeye, hamd edilmeye ve kulluk edilmeye lâyık tek varlık Allah’tır. Hal böyle iken ey Allah tanımazlar, sizler beni Allah’ı bırakıp ta başkalarına hamd etmeye, başkalarına kulluk etmeye mi çağırıyorsunuz? Allah’ın yarattığı varlıkları yaratana denk tutmaya mı çağırıyorsunuz? Allah’ın yarattığı maddeleri, Allah’ın yarattığı kulları Allah makamına oturtarak ona denk tutmamı mı istiyorsunuz? Halbuki bunların hepsi birer yaratıktır. Hepsi de Allah’ın yarattığı kulu ve mülküdür. Kulluk bunların değil, tüm bunları yaratanın hakkıdır. Yaratıcı İlâh olmaya lâyık olandır, yaratıcı kulluğa lâyık olandır. Yaratmayla ulûhiyet arasında böyle bir bağ kuruluyor.
Yaratıcı olan, rızık verici olan Allah’ı bırakıp ta başkalarını hayatımda söz sahibi kabul edip onların sözlerini dinlemeye, onların arzularını gerçekleştirmeye, onların kanunlarını uygulamaya mı çağırıyorsunuz beni? Hiç aklınız yok mu sizin? Hiç düşünmez misiniz? Halbuki İlâh olanın, Rab olanın, kendisine kulluk edilmesi gereken varlığın yaratıcı olması gerekir. Hani var mı Allah’tan başka böyle bir yaratıcı? Gökleri ve yeri yaratan başka birileri mi var? Varsa böyle birileri, o zaman ona da kulluk yapalım. Ona da hamd edelim, onun arzularını da yerine getirelim. Onun programını da, sistemini de uygulayalım. Var mı böyle birileri? Hayır hayır, bir şeyler yaratmak şöyle dursun, beni Allah’a denk tutmaya çağırdığınız bu varlıkların hiç birisi kendilerini bile yaratmamıştır.(6)
(1) İbn Kesîr, VII, 103. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/765-766. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 12/330.
(2)Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II,98-99. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 12/330.
(3)Seyyid Kutub- Fizilal-il Kur’an
(4)Ebussuûd, 4/314
(5)Mahmut Toptaş, Kur’an-ı Kerim Şifa Tefsiri, Cantaş Yayınları: 6/504-506.
(6)Ali küçük besair-ul Kur’an
64. De ki: "Bana, Allah'tan başkasına kulluk etmemi mi emrediyorsunuz ey cahiller?"
65. Andolsun sana da, senden öncekilere de vahyolunmuştur ki eğer Allah 'a ortak koşarsan şüphesiz amellerin boşa gider ve muhakkak hüsrana uğrayanlardan olursun.
66. Hayır, yalnız Allah 'a kulluk et ve şükredenlerden ol.
Ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetler:
İbn Ebî Hatim ve başkaları bu âyet-i kerimenin nüzul sebebinde İbn Abbâs'tan şöyle naklederler:
Mekke müşrikleri, bilgisizliklerinden, Hz. Peygamber (sa)'i kendi ilâhlarına ibadet etmeye çağırdılar ve dediler ki:
"Sen bizim ilâhlarımıza ibadet edersen biz de seninle birlikte senin ilâhına ibadet ederiz." İşte bunun üzerine
"De ki: "Bana, Allah'tan başkasına kulluk etmemi mi emrediyorsunuz ey cahiller?" Andolsun sana da, senden öncekilere de vahyolunmuştur ki eğer Allah'a ortak koşarsan şüphesiz amellerin boşa gider ve muhakkak hüsrana uğrıyanlardan olursun." âyet-i kerimeleri nazil oldu.(1)
Beyhakî'nin Delâil'de el-Hasenu'1-Basrî'den rivayetle tahric ettiği bir haberde o şöyle anlatıyor: Müşrikler:
"Ey Muhammed, babalarının ve atalarının dalâlette olduklarını mı iddia ediyorsun? Yani onlar dalâlette miydiler?" dediler de bunun üzerine Allah Tealâ: "ve şükredenlerden ol."a kadar olmak üzere bu âyet-i kerimeleri indirdi.(2)
Burada şirkten sakındıran bir uyarı yer almaktadır. Ve bu konuda öncelikle Nebilerden ve Resullerden başlanmaktadır. Halbuki onların -Allah'ın selâmı onların üzerlerine olsun- kalplerine şirkin dalgaları asla ulaşamaz. Yalnız buradaki sakındırmanın hikmeti, onlardan ziyade toplumlarını uyarmaktır. Sadece yüce Allah'ın zatını kulluk yapılmaya lâyık görmeleri gerektiği, Nebiler ve Resuller de dahil, diğer tüm varlıkların ve insanların kulluk makamında olduklarını zihinlerine yerleştirmektir.(3)
Ebus-suûd şöyle der: Bu söz, peygamberleri teşvik ve kâfirleri ümitsizliğe düşürmek, Allah'a ortak koşmanın son derece âdî ve çirkin bir şey olduğunu göstermek için, faraziye üslubuyla söylenmiştir.(4)
Bu gün dünyamızda iki yüze yakın devlette binlerce şahıs, kurum ve kuruluş, insanların Allah'a giden yoluna pusu kurup, insanları kendi lider-lerine bağlamak için çaba sarf ediyor.
Biz onlara cahil olduklarını söyleyeceğiz. Allah'a değilde, Allah'ın yarattıklarına uymamızın şirk olduğunu bildireceğiz.Her gün beş vakit namazımızda kırk defa İyyake Na'büdü=Ancak sana kulluk yaparız, dediğimizi ilan edeceğiz.
Bir anlığına, bir göz açıp kapayıncaya kadar dahi Allah'ın yarattıkla-rına kul olmayız, olursak amelimiz boşa gider. Allah'a hamdeder, ibadet eder şükrederiz.(5)
De ki ey bilgisizler, ey cahiller, ey Allah peygamber tanımazlar, bana Allah’tan başkalarına kulluğu mu emrediyorsunuz? Ey tevhid-den gafiller, benden böyle bir şey mi istiyor, bekliyorsunuz? Bu ifade, onlara cahiller diye hitap asla onlara bir hakaret değildir. Çünkü işte gerçek cahiller, gerçek bilgisizler bunlardır. Kopkoyu bir cehaletin içinde olanlar bunlardır. Bundan daha büyük bir cehalet olur mu? Yâni yaratıcıya kulluk edilmeyecek de kime edilecek? Kulluk yaratıcının hakkı değil de, başka kimin hakkı olabilir? Rızık vericiye kulluk edilmeyecek de, başka kime kulluk edilecek?
Yaratıcı Allah’tır. Öyleyse kulluk ta sadece O’na aittir. Övülmeye, hamd edilmeye ve kulluk edilmeye lâyık tek varlık Allah’tır. Hal böyle iken ey Allah tanımazlar, sizler beni Allah’ı bırakıp ta başkalarına hamd etmeye, başkalarına kulluk etmeye mi çağırıyorsunuz? Allah’ın yarattığı varlıkları yaratana denk tutmaya mı çağırıyorsunuz? Allah’ın yarattığı maddeleri, Allah’ın yarattığı kulları Allah makamına oturtarak ona denk tutmamı mı istiyorsunuz? Halbuki bunların hepsi birer yaratıktır. Hepsi de Allah’ın yarattığı kulu ve mülküdür. Kulluk bunların değil, tüm bunları yaratanın hakkıdır. Yaratıcı İlâh olmaya lâyık olandır, yaratıcı kulluğa lâyık olandır. Yaratmayla ulûhiyet arasında böyle bir bağ kuruluyor.
Yaratıcı olan, rızık verici olan Allah’ı bırakıp ta başkalarını hayatımda söz sahibi kabul edip onların sözlerini dinlemeye, onların arzularını gerçekleştirmeye, onların kanunlarını uygulamaya mı çağırıyorsunuz beni? Hiç aklınız yok mu sizin? Hiç düşünmez misiniz? Halbuki İlâh olanın, Rab olanın, kendisine kulluk edilmesi gereken varlığın yaratıcı olması gerekir. Hani var mı Allah’tan başka böyle bir yaratıcı? Gökleri ve yeri yaratan başka birileri mi var? Varsa böyle birileri, o zaman ona da kulluk yapalım. Ona da hamd edelim, onun arzularını da yerine getirelim. Onun programını da, sistemini de uygulayalım. Var mı böyle birileri? Hayır hayır, bir şeyler yaratmak şöyle dursun, beni Allah’a denk tutmaya çağırdığınız bu varlıkların hiç birisi kendilerini bile yaratmamıştır.(6)
(1) İbn Kesîr, VII, 103. Bedreddin Çetiner, Esbab-ı Nüzul, Çağrı Yayınları: 2/765-766. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 12/330.
(2)Suyûtî, Lübâbu'n-Nukûl, II,98-99. Vehbe Zuhayli, et-Tefsirü’l-Münir, Risale Yayınları: 12/330.
(3)Seyyid Kutub- Fizilal-il Kur’an
(4)Ebussuûd, 4/314
(5)Mahmut Toptaş, Kur’an-ı Kerim Şifa Tefsiri, Cantaş Yayınları: 6/504-506.
(6)Ali küçük besair-ul Kur’an