Allahu Tealâ, şu ayetlerle ziraat ürünlerinden zekat verilmesini kullarından istemiştir:
“Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan infak edin (hayra harcayın). Size verilse, gözünüzü yummadan alamayacağınız kötü malı hayır diye vermeye kalkışmayın. Biliniz ki Allah zengindir, övgüye layıktır.”
Ayette geçen “infak edin” kısmından maksadın, zekat anlamını da içinde bulunduran sadaka manasında olduğu, ittifakla kabul edilmiştir.
“Çardaklı ve çardaksız (üzüm) bahçeleri, ürünleri çeşit çeşit hurmaları, ekinleri, birbirine benzer ve benzemez biçimde zeytin ve narları yaratan O’dur. Herbiri meyve verdiği zaman meyvesinden yeyin. Devşirilip toplandığı gün de hakkını (zekat ve sadakasını) verin, fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez.”
Rasulullah (A.S.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Yağmurun, kaynakların suladığı veya suyu dipten alan ürünlerde onda bir (‘uşr); deve ile (su çekilerek) sulanan ürünlerde yirmide bir (zekat) vardır.”
“Yağmur ve nehirlerin suladığı (ürünlerde) onda bir, su devesi ile sulananda yirmide bir (zekat) vardır.”
Ziraat ürünlerine zekatın farz olduğu konusunda bütün İslam alimleri icma etmiştir.
Öşür ve Miktarı
Öşür, Zirai ürünlerden alınan zekatın adıdır. Öşür, Arapça bir kelimedir ve “onda bir” anlamına gelmektedir. Zirai ürünlerin zekatı, mahsulün onda biri olarak alındığından bu isim kullanılmıştır.
Zirai ürünlerin zekatı (1/10) onda birdir.
Rasul-ü Ekrem (A.S.), yukarıda geçen hadislerinde sulama hizmetinin ve masraflarının yapılması halinde bu miktarın (1/20) yirmide bir olacağını açıklamıştır. Bu konuda görüş birliği vardır.
Sulama dışındaki hizmetler ve masraflar, zekat miktarında indirim sebebi olarak kabul edilmez. Selef müctehidleri bu görüşe sahiptir.
Kimler Öşür Vermelidir?
Zirai ürünlerin yetiştiği araziye sahip olan her müslümana öşür vermek farzdır. Bunun için büluğ ve akıl sahibi olmak şart koşulmamıştır. Yani öşür arazisine sahip olan kişi çocuk veya akıl hastası olsa dahi, ürününün zekatını verecektir.
Hanefilere göre öşür arazisinin vakfedilmesi halinde dahi öşrünün verilmesi farzdır.
Hangi Araziden Verilir?
Ziraat ürünlerinin zekatı, öşür arazisinden verilir. Bilindiği üzere öşrün farz olması bakımından araziler iki kısma ayrılır: Öşür arazileri, haraç arazileri.
Haraç arazileri: Fetih sırasında askere dağıtılmayıp bütün müslümanlar lehine vakfedilen, yahut gayr-i Müslim sahiplerinin mülkiyetinde bırakılarak haraç vergisine bağlanan arazilerdir.
Öşür arazileri: Haraç arazilerinin dışında kalan ve müslümanların mülkiyetlerinde bulunan arazilere denir.
Günümüzde genellikle araziler, tapu veya zilyetlik yoluyla çiftçinin tam mülkü haline gelmiştir. Bu sebeple orada yetişecek zirai ürünler zekata tabi olur.
Ziraat Ürünlerinin Zekatında Nisab Var mı?
Ziraat ürünlerinin zekatında nisabın (zekattan muaf miktar) aranmayacağı görüşünde olan Ebu Hanife (Rh.A.), araziden çıkan bütün ürünlere -az olsun çok olsun- zekatın farz olduğu görüşündedir. Buna mukabil Ebu Yusuf, İmam Muhammed ve diğer üç mezhebin imamları, ziraat ürünlerine zekatın farz olması için nisabın şart olduğunu açıklamışlardır.
Ziraat ürünlerinin zekatında nisabın şart olduğunu kabul eden çoğunluk İslam alimleri, bu konuda Efendimizden (A.S.) rivayet edilen bir hadisi delil olarak zikretmişlerdir: “Beş vesk miktarından az olan ürünlerde zekat yoktur.”
“Vesk” ölçü biriminin biri Irak’da, diğeri Hicaz’da olmak üzere iki farklı miktarlarda kullanımı olmuştur. Bu farklı kullanımlara göre:
- Hanefi mezhebinde ziraat ürünlerinde nisab miktarı, bir ton olarak belirlenmiştir.
- Diğer üç mezhebe göre ziraat ürünlerinde nisab miktarı, 650 kg’dır.
Bir müslümanın nisab miktarını 650 kg olarak kabul etmesi ihtiyaten daha uygun görülmüştür.
Pamuk gibi ölçü ve tartı ile alınıp satılmayan ürünlerde nisab miktarının tespiti için, hububatın ağırlığına veya kıymetine kıyas edilerek belirlenmesi, isabetli bir yol olarak kabul edilmiştir.
Çiftçinin Borçları ve Masrafları Üründen Düşülür mü?
Çiftçinin borçları ve masrafları, üründen düşürülmeden zekat verilmelidir. Sadece sulama ile ilgili masraflar yapıldığı taktirde verilecek miktar (1/20) yirmide bire düşer.
Hangi Ürünlerden Öşür Verilir?
Hangi ürünlerden öşür verileceği konusunda İslam alimleri şu görüşlere sahiptirler:
1- İmam Azam’a (Rh.A.) göre ekilen ve istifade edilen her üründen zekat veriler.
2- Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e (Rh. Aleyhima) göre bir yıl dayanabilecek ürünlerden zekat verilir. Zamanımızda bir çok ürün teknik imkanlar sayesinde bir yıl, hatta daha fazla dayanabilecek duruma getirilebilmektedir. Bu sebeple bir yıl dayanma şartı ile ilgili içtihadın kapsadığı ürünler konusunda yeni araştırmalara ihtiyaç vardır. İhtiyata uygun olan, herhangi bir sebeple bir yıl dayanabilecek duruma gelen ürünler için de zekat verilmesidir.
3- İmam Şafii’ye (Rh.A.) göre bir ürünün zekata tabi olabilmesi için hurma, üzüm, arpa, buğday, pirinç, mercimek gibi, gıda olması şarttır.
Farklı Ürünler İçin Ayrı mı Zekat Verilmelidir?
Hanefi mezhebinde Ebu Yusuf’tan (Rh.A.) gelen rivayetlere göre iki görüş mevcuttur.
Birinci görüş, her bir ürün için ayrı ayrı zekat verilmesi gerektiğidir. Bu görüşe göre nisab miktarına ulaşmayan ürünlere zekat farz değildir. Mesela bir kimse buğday, arpa, çay, pirinç ürünlerine sahiptir. Bu görüşe göre bu kişi, ürünlerin her biri nisab miktarına ulaştığı taktirde her birisinden zekat verir. Nisab miktarına ulaşmayan ürünlerden ise zekat vermez.
İkinci görüşe göre, elde edilen ürünlerin toplamı nisab miktarına ulaştığı taktirde zekatın farz olacağı şeklindedir.
Şafii mezhebinde farklı cinslerden olan ürünler için ayrı ayrı nisab aranır. Buna mukabil aynı cinsten olan ürünlerde ise -kuru hurma, yaş hurma veya birinci kalite, ikinci kalite buğday gibi- birbirine eklenerek hesap edilir ve o cins için nisabın varlığı yeterli olur.18
Peyderpey hasat edilebilen ürünlerin toplamından zekat verilir.
Ürünlerin Zekatını Vermek Ne Zaman Farz Olur?
Ziraat ürünlerinin zekatı, İmam Azam’a (Rh.A.) göre ürün çıktığında, Ebu Yusuf’a (Rh.A.) göre hasat zamanında, İmam Muhammed’e (Rh.A.) göre ürün ayıklanıp elde edildiğinde farz olur. Zekat farz olmadan önce ürünün zayi olması halinde farziyet de düşer.
Şafii mezhebine göre ürünün hasat edilebilecek olgunluğa gelmesi ile zekatını vermek farz hale gelir.
Zekat, Ürünün Kendisinden mi Yoksa Kıymetinden mi Verilir?
Hanefi mezhebine göre ziraat ürünlerinin zekatı, o ürünün bizzat kendisinden verilebileceği gibi kıymetinden de verilebilir. Şafii mezhebinde ise ziraat ürününün zekatı, o ürünün kendisinden verilmelidir.
Kiraya Verilen Arazilerde Ürünün Zekatını Kim Verir?
Kiraya verilen arazilerde ürünün zekatını İmam Azam’a (Rh.A.) göre arazi sahibi vermelidir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e (Rh. Aleyhima) göre ise kiracı vermelidir.
Yarıcılıkta Ürünün Zekatını Kim Verir?
Sahibi tarafından arazinin bir başkasına verilerek, ürününde belirli oranlarda ortaklık yapmaya yarıcılık denilmektedir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed (Rh. Aleyhima) böyle bir ortaklığa cevaz vermektedir. Onlara göre böyle bir ortaklıkta ürünün zekatı, hisseleri nisbetinde ortakların her birisine düşer.24 Mesela ürünü yarı yarıya paylaşacaklarsa, zekatı da yarı yarıya paylaşarak verirler.
Bakara/267.
Cessâs, Ahkâmu’l-Kurân, II/174, Dâru İhyâ-i’t’-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1992.
En’am/141.
Buharî, Zekat, 55; Müslim, Zekat, 8.
Müslim, Zekat, 7.
Kasânî, Bedai’, II/495, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
Kasânî, Bedai’, II/514; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/385.
Kasânî, Bedai’, II/499; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/382.
Kasânî, Bedai’, II/499, İbn-i Abidin, Reddu’l-Muhtar, III/266,
Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
Kasânî, Bedai’, II/501, 502.
Kasânî, Bedai’, II/505-506; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/382, Daru’l-Fikr, trz.
Buharî, Zekat; Müslim, Zekat.
Kasânî, Bedai’, II/514; İbn-i Abidin, Reddu’l-Muhtar, 266, 269.
Kasânî, Bedai, II/505.
Kasânî, Bedai, II/505.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/381.
Kasânî, Bedai’, II/509.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/384.
Kasânî, Bedai’, II/517.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/386.
Kasânî, Bedai’, II/516.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/387.
Kasânî, Bedai’, II/499.
Kasânî, Bedai’, II/500.
Kemal Süleymanoğlu
“Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan infak edin (hayra harcayın). Size verilse, gözünüzü yummadan alamayacağınız kötü malı hayır diye vermeye kalkışmayın. Biliniz ki Allah zengindir, övgüye layıktır.”
Ayette geçen “infak edin” kısmından maksadın, zekat anlamını da içinde bulunduran sadaka manasında olduğu, ittifakla kabul edilmiştir.
“Çardaklı ve çardaksız (üzüm) bahçeleri, ürünleri çeşit çeşit hurmaları, ekinleri, birbirine benzer ve benzemez biçimde zeytin ve narları yaratan O’dur. Herbiri meyve verdiği zaman meyvesinden yeyin. Devşirilip toplandığı gün de hakkını (zekat ve sadakasını) verin, fakat israf etmeyin. Çünkü Allah, israf edenleri sevmez.”
Rasulullah (A.S.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Yağmurun, kaynakların suladığı veya suyu dipten alan ürünlerde onda bir (‘uşr); deve ile (su çekilerek) sulanan ürünlerde yirmide bir (zekat) vardır.”
“Yağmur ve nehirlerin suladığı (ürünlerde) onda bir, su devesi ile sulananda yirmide bir (zekat) vardır.”
Ziraat ürünlerine zekatın farz olduğu konusunda bütün İslam alimleri icma etmiştir.
Öşür ve Miktarı
Öşür, Zirai ürünlerden alınan zekatın adıdır. Öşür, Arapça bir kelimedir ve “onda bir” anlamına gelmektedir. Zirai ürünlerin zekatı, mahsulün onda biri olarak alındığından bu isim kullanılmıştır.
Zirai ürünlerin zekatı (1/10) onda birdir.
Rasul-ü Ekrem (A.S.), yukarıda geçen hadislerinde sulama hizmetinin ve masraflarının yapılması halinde bu miktarın (1/20) yirmide bir olacağını açıklamıştır. Bu konuda görüş birliği vardır.
Sulama dışındaki hizmetler ve masraflar, zekat miktarında indirim sebebi olarak kabul edilmez. Selef müctehidleri bu görüşe sahiptir.
Kimler Öşür Vermelidir?
Zirai ürünlerin yetiştiği araziye sahip olan her müslümana öşür vermek farzdır. Bunun için büluğ ve akıl sahibi olmak şart koşulmamıştır. Yani öşür arazisine sahip olan kişi çocuk veya akıl hastası olsa dahi, ürününün zekatını verecektir.
Hanefilere göre öşür arazisinin vakfedilmesi halinde dahi öşrünün verilmesi farzdır.
Hangi Araziden Verilir?
Ziraat ürünlerinin zekatı, öşür arazisinden verilir. Bilindiği üzere öşrün farz olması bakımından araziler iki kısma ayrılır: Öşür arazileri, haraç arazileri.
Haraç arazileri: Fetih sırasında askere dağıtılmayıp bütün müslümanlar lehine vakfedilen, yahut gayr-i Müslim sahiplerinin mülkiyetinde bırakılarak haraç vergisine bağlanan arazilerdir.
Öşür arazileri: Haraç arazilerinin dışında kalan ve müslümanların mülkiyetlerinde bulunan arazilere denir.
Günümüzde genellikle araziler, tapu veya zilyetlik yoluyla çiftçinin tam mülkü haline gelmiştir. Bu sebeple orada yetişecek zirai ürünler zekata tabi olur.
Ziraat Ürünlerinin Zekatında Nisab Var mı?
Ziraat ürünlerinin zekatında nisabın (zekattan muaf miktar) aranmayacağı görüşünde olan Ebu Hanife (Rh.A.), araziden çıkan bütün ürünlere -az olsun çok olsun- zekatın farz olduğu görüşündedir. Buna mukabil Ebu Yusuf, İmam Muhammed ve diğer üç mezhebin imamları, ziraat ürünlerine zekatın farz olması için nisabın şart olduğunu açıklamışlardır.
Ziraat ürünlerinin zekatında nisabın şart olduğunu kabul eden çoğunluk İslam alimleri, bu konuda Efendimizden (A.S.) rivayet edilen bir hadisi delil olarak zikretmişlerdir: “Beş vesk miktarından az olan ürünlerde zekat yoktur.”
“Vesk” ölçü biriminin biri Irak’da, diğeri Hicaz’da olmak üzere iki farklı miktarlarda kullanımı olmuştur. Bu farklı kullanımlara göre:
- Hanefi mezhebinde ziraat ürünlerinde nisab miktarı, bir ton olarak belirlenmiştir.
- Diğer üç mezhebe göre ziraat ürünlerinde nisab miktarı, 650 kg’dır.
Bir müslümanın nisab miktarını 650 kg olarak kabul etmesi ihtiyaten daha uygun görülmüştür.
Pamuk gibi ölçü ve tartı ile alınıp satılmayan ürünlerde nisab miktarının tespiti için, hububatın ağırlığına veya kıymetine kıyas edilerek belirlenmesi, isabetli bir yol olarak kabul edilmiştir.
Çiftçinin Borçları ve Masrafları Üründen Düşülür mü?
Çiftçinin borçları ve masrafları, üründen düşürülmeden zekat verilmelidir. Sadece sulama ile ilgili masraflar yapıldığı taktirde verilecek miktar (1/20) yirmide bire düşer.
Hangi Ürünlerden Öşür Verilir?
Hangi ürünlerden öşür verileceği konusunda İslam alimleri şu görüşlere sahiptirler:
1- İmam Azam’a (Rh.A.) göre ekilen ve istifade edilen her üründen zekat veriler.
2- Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e (Rh. Aleyhima) göre bir yıl dayanabilecek ürünlerden zekat verilir. Zamanımızda bir çok ürün teknik imkanlar sayesinde bir yıl, hatta daha fazla dayanabilecek duruma getirilebilmektedir. Bu sebeple bir yıl dayanma şartı ile ilgili içtihadın kapsadığı ürünler konusunda yeni araştırmalara ihtiyaç vardır. İhtiyata uygun olan, herhangi bir sebeple bir yıl dayanabilecek duruma gelen ürünler için de zekat verilmesidir.
3- İmam Şafii’ye (Rh.A.) göre bir ürünün zekata tabi olabilmesi için hurma, üzüm, arpa, buğday, pirinç, mercimek gibi, gıda olması şarttır.
Farklı Ürünler İçin Ayrı mı Zekat Verilmelidir?
Hanefi mezhebinde Ebu Yusuf’tan (Rh.A.) gelen rivayetlere göre iki görüş mevcuttur.
Birinci görüş, her bir ürün için ayrı ayrı zekat verilmesi gerektiğidir. Bu görüşe göre nisab miktarına ulaşmayan ürünlere zekat farz değildir. Mesela bir kimse buğday, arpa, çay, pirinç ürünlerine sahiptir. Bu görüşe göre bu kişi, ürünlerin her biri nisab miktarına ulaştığı taktirde her birisinden zekat verir. Nisab miktarına ulaşmayan ürünlerden ise zekat vermez.
İkinci görüşe göre, elde edilen ürünlerin toplamı nisab miktarına ulaştığı taktirde zekatın farz olacağı şeklindedir.
Şafii mezhebinde farklı cinslerden olan ürünler için ayrı ayrı nisab aranır. Buna mukabil aynı cinsten olan ürünlerde ise -kuru hurma, yaş hurma veya birinci kalite, ikinci kalite buğday gibi- birbirine eklenerek hesap edilir ve o cins için nisabın varlığı yeterli olur.18
Peyderpey hasat edilebilen ürünlerin toplamından zekat verilir.
Ürünlerin Zekatını Vermek Ne Zaman Farz Olur?
Ziraat ürünlerinin zekatı, İmam Azam’a (Rh.A.) göre ürün çıktığında, Ebu Yusuf’a (Rh.A.) göre hasat zamanında, İmam Muhammed’e (Rh.A.) göre ürün ayıklanıp elde edildiğinde farz olur. Zekat farz olmadan önce ürünün zayi olması halinde farziyet de düşer.
Şafii mezhebine göre ürünün hasat edilebilecek olgunluğa gelmesi ile zekatını vermek farz hale gelir.
Zekat, Ürünün Kendisinden mi Yoksa Kıymetinden mi Verilir?
Hanefi mezhebine göre ziraat ürünlerinin zekatı, o ürünün bizzat kendisinden verilebileceği gibi kıymetinden de verilebilir. Şafii mezhebinde ise ziraat ürününün zekatı, o ürünün kendisinden verilmelidir.
Kiraya Verilen Arazilerde Ürünün Zekatını Kim Verir?
Kiraya verilen arazilerde ürünün zekatını İmam Azam’a (Rh.A.) göre arazi sahibi vermelidir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed’e (Rh. Aleyhima) göre ise kiracı vermelidir.
Yarıcılıkta Ürünün Zekatını Kim Verir?
Sahibi tarafından arazinin bir başkasına verilerek, ürününde belirli oranlarda ortaklık yapmaya yarıcılık denilmektedir. Ebu Yusuf ve İmam Muhammed (Rh. Aleyhima) böyle bir ortaklığa cevaz vermektedir. Onlara göre böyle bir ortaklıkta ürünün zekatı, hisseleri nisbetinde ortakların her birisine düşer.24 Mesela ürünü yarı yarıya paylaşacaklarsa, zekatı da yarı yarıya paylaşarak verirler.
Bakara/267.
Cessâs, Ahkâmu’l-Kurân, II/174, Dâru İhyâ-i’t’-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1992.
En’am/141.
Buharî, Zekat, 55; Müslim, Zekat, 8.
Müslim, Zekat, 7.
Kasânî, Bedai’, II/495, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
Kasânî, Bedai’, II/514; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/385.
Kasânî, Bedai’, II/499; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/382.
Kasânî, Bedai’, II/499, İbn-i Abidin, Reddu’l-Muhtar, III/266,
Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
Kasânî, Bedai’, II/501, 502.
Kasânî, Bedai’, II/505-506; Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/382, Daru’l-Fikr, trz.
Buharî, Zekat; Müslim, Zekat.
Kasânî, Bedai’, II/514; İbn-i Abidin, Reddu’l-Muhtar, 266, 269.
Kasânî, Bedai, II/505.
Kasânî, Bedai, II/505.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/381.
Kasânî, Bedai’, II/509.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/384.
Kasânî, Bedai’, II/517.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/386.
Kasânî, Bedai’, II/516.
Şirbinî, Muğni’l-Muhtac, I/387.
Kasânî, Bedai’, II/499.
Kasânî, Bedai’, II/500.
Kemal Süleymanoğlu
