“Salât” sözcüğünün aslı “salvet”tir. Kelime nâkıs (sonu harfi illetli) olduğundan genel dilbilgisi kuralları gereği “salât” şekline dönüşmüştür. Bize göre “salât” sözcüğünün kökü kesinlikle “salv” dır “saly” değldir. Zira kelimenin çoğulunda kelimenin asıl harfi olan “vav” açıkça ortaya çıkmakta; çoğulu “salavât” olarak gelmektedir. Bunun bir çok örneği daha vardır. Meselâ “gazâ/savaştı” sözcüğü aynı konumuz olan “sallâ” (mastarı salât’tır) sözcüğüne benzer. Onun mastarı “gazve”, Gazve’nin çoğulu “gazevât” olarak gelir. Diğer fiil çekimlerinde de “gazâ”nın “vav”ı, ya “ya”ya kalb olur yahut da düşer yok olur.
“Saly” sözcüğünün anlamı ile “Namaz, dua yakarış, çaba, gayret, destek” anlamları arasında herhangi bir anlam ilişkisi kurmaya da imkanı yoktur.
Eğer “salât” sözcüğünün kökünün “saly” olduğunu varsayarsak çok enteresandır ki Kevser suresindeki “salli” emrinden “onu ateşe at” ve Ahzab suresi 56. ayetteki “sallû aleyhi” den de Muhammed’i ateşe sallayın, atın” anlamı çıkarmamız gerekir.
Doğal olarak sözcükler yan anlamlara kayarlar. Ama hep ana eksen etrafında olur bunlar. Kesinlikle ana eksen kaybolmaz. Ki örneklerini “Nahr, Ebter” sözcüklerinin tahlillerinde görebilirsiniz.
Tamam böyledir ama yine de bu çok ciddi meselede her insanın zihninde bir “acaba” mutlaka kalır. İşte o istifhamı Kur’ân zihnimizden çeker alır. Zira “Salv, Sallâ, salât” sözcüğünün açık anlamı 75/Kıyamet suresinin 31, 32. âyetlerinde çok bariz olarak açıklanmıştır. Ki orada bu sözcüklerin karşıt anlamları da verilmiştir. Şöyle ki: “Felâ saddaqa velâ Sallâ velâkin kezzebe ve tevellâ = O, ne tasdik etti ne de çaba harcadı/destekledi. Ama yalanladı ve geri durdu.” Âyette dört eylem yer almış, ikisi diğer ikisinin karşıt anlamı olarak gösterilmiştir. Âyette “saddaka”nın karşıtı “kezzebe” Yani “tasdik etmenin” karşıtı “tekzib etme”; “sallâ” fiilinin karşıt anlamı olarak da “tevellâ = sürekli geri durmak, sürekli yüz dönmek, lakayt kalmak, ilgisizlik, pasiflik, ve yapılmakta olan girişimleri kösteklemek ” fiili gösterilmiştir. “Tevellâ” sözcüğü kalıbı itibariyle süreklilik anlamını taşır. Buradan hareket edersek “sallâ”, “tevellâ”’nın karşıtıdır. Yani anlam olarak “destek olmak, seyirci kalmamak” anlamındadır.
Asr suresinde de “Sallâ” fiilinin anlamını “iman etmek, salihât işemek (yanlışların, çirkinliklerin ortadan kalkması için çalışmak” olarak görüyoruz.
Bu anlam pratikte “duâ” olarak yer etti, meşhurlaştı. Bunun nedeni yine İsrailiyattır. Zira İbranice’de de “salât” sözcüğü vardır. “Saluta” fiilinden gelir. “Salutatıon” selamlama, selâm durmak demektir. Bu sözcük, İbranilerden Araplara, onlardan da Endülüs yoluyla batı dillerine girmiştir. Görünen o ki İbranice anlamı Arapça anlamını bastırmış, bundan da bizler ile Kur’ân arasına yüce dağlar girmiştir. Bu İbranice “saluta” sözcüğünün türevlerinden olan “salavât” sözcüğü İbranice anlamıyla (manastırlar) Hacc suresi âyet 40 da yer alır.
Ünlü bilgin Ragıb el İsfehânî Müfredat’ında “salât” sözcüğünü incelememiş yüzeysel olarak geçiştirmiştir. “Gâle kesirün min ehlil lüğati: Hiye ed Dua vettebrik vettemcid/ lüğat ehlinin çoğu “salat, dua, tebrik ve temcidir demiştir.” deyip geçiştirivermiştir.
Namazın özü de toplumsal destek içerdiğinden ve eylemli bir ibadet olduğundan “es-salât” özel ismi ile isimlendirildi. Bu durumda “es salât”, duâ anlamınadır ama bu, lafla yapılan duâ değil, eylemle yapılan, çabayla yapılan, gayretle yapılan bir duâ demektir; fiilî duâ!
Namaz anlamına gelen lâm-ı tarifli “Es salât”ın icrası yani yapılması (“namaz kıl” veya “namaz kılınız” emirleri, veya namaz kılmakla ilgili haber cümleleri “salli” şeklinde değil “ekım-ıs salâte, ekımu-s salâte vs. şeklinde “ikame” fiiliyle cümle oluştururlar. Ve bu tertip Kur’ân’da 67 kez yer alır. “Salli, yüsalli” kalıbıyla gelenler ise sözcük anlamlarında değerlendirilmelidir.
“Saly” sözcüğünün anlamı ile “Namaz, dua yakarış, çaba, gayret, destek” anlamları arasında herhangi bir anlam ilişkisi kurmaya da imkanı yoktur.
Eğer “salât” sözcüğünün kökünün “saly” olduğunu varsayarsak çok enteresandır ki Kevser suresindeki “salli” emrinden “onu ateşe at” ve Ahzab suresi 56. ayetteki “sallû aleyhi” den de Muhammed’i ateşe sallayın, atın” anlamı çıkarmamız gerekir.
Doğal olarak sözcükler yan anlamlara kayarlar. Ama hep ana eksen etrafında olur bunlar. Kesinlikle ana eksen kaybolmaz. Ki örneklerini “Nahr, Ebter” sözcüklerinin tahlillerinde görebilirsiniz.
Tamam böyledir ama yine de bu çok ciddi meselede her insanın zihninde bir “acaba” mutlaka kalır. İşte o istifhamı Kur’ân zihnimizden çeker alır. Zira “Salv, Sallâ, salât” sözcüğünün açık anlamı 75/Kıyamet suresinin 31, 32. âyetlerinde çok bariz olarak açıklanmıştır. Ki orada bu sözcüklerin karşıt anlamları da verilmiştir. Şöyle ki: “Felâ saddaqa velâ Sallâ velâkin kezzebe ve tevellâ = O, ne tasdik etti ne de çaba harcadı/destekledi. Ama yalanladı ve geri durdu.” Âyette dört eylem yer almış, ikisi diğer ikisinin karşıt anlamı olarak gösterilmiştir. Âyette “saddaka”nın karşıtı “kezzebe” Yani “tasdik etmenin” karşıtı “tekzib etme”; “sallâ” fiilinin karşıt anlamı olarak da “tevellâ = sürekli geri durmak, sürekli yüz dönmek, lakayt kalmak, ilgisizlik, pasiflik, ve yapılmakta olan girişimleri kösteklemek ” fiili gösterilmiştir. “Tevellâ” sözcüğü kalıbı itibariyle süreklilik anlamını taşır. Buradan hareket edersek “sallâ”, “tevellâ”’nın karşıtıdır. Yani anlam olarak “destek olmak, seyirci kalmamak” anlamındadır.
Asr suresinde de “Sallâ” fiilinin anlamını “iman etmek, salihât işemek (yanlışların, çirkinliklerin ortadan kalkması için çalışmak” olarak görüyoruz.
Bu anlam pratikte “duâ” olarak yer etti, meşhurlaştı. Bunun nedeni yine İsrailiyattır. Zira İbranice’de de “salât” sözcüğü vardır. “Saluta” fiilinden gelir. “Salutatıon” selamlama, selâm durmak demektir. Bu sözcük, İbranilerden Araplara, onlardan da Endülüs yoluyla batı dillerine girmiştir. Görünen o ki İbranice anlamı Arapça anlamını bastırmış, bundan da bizler ile Kur’ân arasına yüce dağlar girmiştir. Bu İbranice “saluta” sözcüğünün türevlerinden olan “salavât” sözcüğü İbranice anlamıyla (manastırlar) Hacc suresi âyet 40 da yer alır.
Ünlü bilgin Ragıb el İsfehânî Müfredat’ında “salât” sözcüğünü incelememiş yüzeysel olarak geçiştirmiştir. “Gâle kesirün min ehlil lüğati: Hiye ed Dua vettebrik vettemcid/ lüğat ehlinin çoğu “salat, dua, tebrik ve temcidir demiştir.” deyip geçiştirivermiştir.
Namazın özü de toplumsal destek içerdiğinden ve eylemli bir ibadet olduğundan “es-salât” özel ismi ile isimlendirildi. Bu durumda “es salât”, duâ anlamınadır ama bu, lafla yapılan duâ değil, eylemle yapılan, çabayla yapılan, gayretle yapılan bir duâ demektir; fiilî duâ!
Namaz anlamına gelen lâm-ı tarifli “Es salât”ın icrası yani yapılması (“namaz kıl” veya “namaz kılınız” emirleri, veya namaz kılmakla ilgili haber cümleleri “salli” şeklinde değil “ekım-ıs salâte, ekımu-s salâte vs. şeklinde “ikame” fiiliyle cümle oluştururlar. Ve bu tertip Kur’ân’da 67 kez yer alır. “Salli, yüsalli” kalıbıyla gelenler ise sözcük anlamlarında değerlendirilmelidir.