Hafız ibnu hacer diyor ki;
Selef '' iman ziyadeleşmeyi ve eksilmeyi kabul eder'' dediler.kelamcıların çoğu bunu inkar etdiler.
Dediler ki ; ,imanda artı ve eksi kabul edilse şek ve şüphe olur.
şeyh muhyeddin=nevevi dedi ki; '' en zahir ve seçilen kavle göre ,kalbdeki tasdik , çok tefekkür ve delillerin vuzuhuyla ziyade olur ve eksilir de.bunun için sıddık'ın imanı gayrının imanında daha kuvvetli olmuştur.Şöyle ki; asla imanı üzerine şübhe gelmemiştir.ve nitekim her bir insanın kalbindeki inancın ziyadeliğini bilmesi hatta bazı zamanlarda imanın ,yakin ,ihlas ve tevekkül olarak büyümüş olması ve böylece tasdiki de ,böylece delillerin zuhuru ve çokluğu hasebiyle marifeti de bu sözü teyid eder.''
Nitekim muhammed bin nasr el mervezi iTazim-u kadr-is-salat adlı eserinde ,bir cemaat imamlardan bunu nakletti.Seleften naklolunan şeye gelince ,Abdurrezzak musannifinde sufyan sevri'den ,malik bin enes ten evzai den ,ibnu cureyc den,ma'mer den ve daha başkalarından nakletti.ve bunlar asıllarında beldelerin fukahasıdırlar.Böylece ebu'l kasım el lalekaî kitab- sünne adlı eserinde ,şafiiden ,Ahmed bin hanbel'den ishak bin rahuveyh'ten ,ebu ubeyd ve daha başka imamlardan nakletti.
Ve senediye imam buhari'den şöyle nakledildi:muşârun ileyh demiştir ki: ''ben belde ulemasından bin adamdan daha fazlasına rastladım ;onlardan ''iman kavildir ameldir ziyade olur noksan olur'' demelerinde ihtilaf eden hiçbirisini görmedim.''
ibnu ebi hatem ,lalekâi ,senedleri zikretmekle nakilde uzun uzadı söz söylediler.;icma da sözü geçerli olan birçok ashab ve tabiinden böyle dediklerini naklettiler.fudayl bin iyaz ,veki'de ,ehli sünnet cel cemaatdan meseleyi böyle naklettiler.ve nitekim hakim , şafii nin menkıbesinde şöyle dedi: ''ebu'l abas el asam bize haber verdi: dedi ki; rubeyi'den ,şafiinin : iman kavildir ameldir ziyade olur noksan olur'' dediğini işittim.ebu nuaym hilye adlı eserinde başka bir vecihle rubeyiden bunu nakletti.[1]
Hanefilerin : ''iman ,zâtı itibarıyla artı ve eksiyi kabul etmez'' deyişleriyle , cumhurun : ''kabul eder.'' demeleri arasındaki ihtilaf ,haddi zâtında lafzî bir nizâ'dan ibarettir.
Nitekim Hafız Zebidi diyor ki: ''Îmanın ziyadeliği eksikliği kabul etmesine delâlet eden zâhiri nasslardan şöyle cevab verdiler :Semeleri ve kalbdeki nurlarının parlaması itibarıyla iman dereceli olup ziyadeliği kabul eder.Eğer nuru ziyade parlarsa kalbde iman kuvvet ve şiddet bulur.Binaenaleyh ziyadeliğini neyfedenle ziyadeliği isbat edenlerin arasında ihtilaf yoktur.Çünkü münakaşaları , o şiddet ve kuvvete döner ki,ziyadeliğinin ,noksanlığının sübûtu üzerine ittifak ettiler.''Acaba bu kuvvet ,yakînin hakîkatinin mukaddimelerine dahil midir haric midir ?'' dediler.ve bu deyişle muayyen bir işin dereceli olmasının sübûtu üzerinde ittifak hâsıl oldu.İhtilafları ise,ziyadeliğin o kuvvetin ,hakîkate nisbete hususundadır.Her halukârda ihtilafları ,imanın hakîkatinden haric bir meselededir. ... Eğer imanın noksanlığı ve ziyadeliğinden murad , tasdik ise ,tasdik ikisini de kabul etmez.Hayır eğer imanın zâtını kemâle erdiren taatte ise , evet bu kabul eder.Binaenaleyh taat ,imanı kemâle erdirir. [2] ve sonra Hafız zebîdî ,uzun uzadı muhakemeleri cevabları sıralar.
Bu meselede de netice-i meram denilebilir ki:Şer-î bir iman var; emrlere imtisal ,nehiylerden ictinabla ekslikliği ve ziyadeliği kabul eder.Fakat tasdîke nazaran zihnî ve kalbi iman ise ,eksik ve ziyadeyi kabul etmez.Kimisi birinci görüş , kimisi ikinci görüş uzun uzadı delil ortaya koydular.Fakat son son kanaatimize göre nassların zâhiri ,tasdikin dahi ziyade ve eksikliğine dalâlet etmektedir.Muhakkikîn-i sofiyye dahi böyle hükmettiler.
Bakınız : Şerh-i Mişkat 2.Cild Sahife 15-16 İsmail Çetin Hocaefendi
[1] fethu'l bari c.1 s.44 iel minhac şerh-u sahih-i muslim c.1 s.148,149
[2] İthâf-us Sâddet -il Müttakin c.2 s.261
Selef '' iman ziyadeleşmeyi ve eksilmeyi kabul eder'' dediler.kelamcıların çoğu bunu inkar etdiler.
Dediler ki ; ,imanda artı ve eksi kabul edilse şek ve şüphe olur.
şeyh muhyeddin=nevevi dedi ki; '' en zahir ve seçilen kavle göre ,kalbdeki tasdik , çok tefekkür ve delillerin vuzuhuyla ziyade olur ve eksilir de.bunun için sıddık'ın imanı gayrının imanında daha kuvvetli olmuştur.Şöyle ki; asla imanı üzerine şübhe gelmemiştir.ve nitekim her bir insanın kalbindeki inancın ziyadeliğini bilmesi hatta bazı zamanlarda imanın ,yakin ,ihlas ve tevekkül olarak büyümüş olması ve böylece tasdiki de ,böylece delillerin zuhuru ve çokluğu hasebiyle marifeti de bu sözü teyid eder.''
Nitekim muhammed bin nasr el mervezi iTazim-u kadr-is-salat adlı eserinde ,bir cemaat imamlardan bunu nakletti.Seleften naklolunan şeye gelince ,Abdurrezzak musannifinde sufyan sevri'den ,malik bin enes ten evzai den ,ibnu cureyc den,ma'mer den ve daha başkalarından nakletti.ve bunlar asıllarında beldelerin fukahasıdırlar.Böylece ebu'l kasım el lalekaî kitab- sünne adlı eserinde ,şafiiden ,Ahmed bin hanbel'den ishak bin rahuveyh'ten ,ebu ubeyd ve daha başka imamlardan nakletti.
Ve senediye imam buhari'den şöyle nakledildi:muşârun ileyh demiştir ki: ''ben belde ulemasından bin adamdan daha fazlasına rastladım ;onlardan ''iman kavildir ameldir ziyade olur noksan olur'' demelerinde ihtilaf eden hiçbirisini görmedim.''
ibnu ebi hatem ,lalekâi ,senedleri zikretmekle nakilde uzun uzadı söz söylediler.;icma da sözü geçerli olan birçok ashab ve tabiinden böyle dediklerini naklettiler.fudayl bin iyaz ,veki'de ,ehli sünnet cel cemaatdan meseleyi böyle naklettiler.ve nitekim hakim , şafii nin menkıbesinde şöyle dedi: ''ebu'l abas el asam bize haber verdi: dedi ki; rubeyi'den ,şafiinin : iman kavildir ameldir ziyade olur noksan olur'' dediğini işittim.ebu nuaym hilye adlı eserinde başka bir vecihle rubeyiden bunu nakletti.[1]
Hanefilerin : ''iman ,zâtı itibarıyla artı ve eksiyi kabul etmez'' deyişleriyle , cumhurun : ''kabul eder.'' demeleri arasındaki ihtilaf ,haddi zâtında lafzî bir nizâ'dan ibarettir.
Nitekim Hafız Zebidi diyor ki: ''Îmanın ziyadeliği eksikliği kabul etmesine delâlet eden zâhiri nasslardan şöyle cevab verdiler :Semeleri ve kalbdeki nurlarının parlaması itibarıyla iman dereceli olup ziyadeliği kabul eder.Eğer nuru ziyade parlarsa kalbde iman kuvvet ve şiddet bulur.Binaenaleyh ziyadeliğini neyfedenle ziyadeliği isbat edenlerin arasında ihtilaf yoktur.Çünkü münakaşaları , o şiddet ve kuvvete döner ki,ziyadeliğinin ,noksanlığının sübûtu üzerine ittifak ettiler.''Acaba bu kuvvet ,yakînin hakîkatinin mukaddimelerine dahil midir haric midir ?'' dediler.ve bu deyişle muayyen bir işin dereceli olmasının sübûtu üzerinde ittifak hâsıl oldu.İhtilafları ise,ziyadeliğin o kuvvetin ,hakîkate nisbete hususundadır.Her halukârda ihtilafları ,imanın hakîkatinden haric bir meselededir. ... Eğer imanın noksanlığı ve ziyadeliğinden murad , tasdik ise ,tasdik ikisini de kabul etmez.Hayır eğer imanın zâtını kemâle erdiren taatte ise , evet bu kabul eder.Binaenaleyh taat ,imanı kemâle erdirir. [2] ve sonra Hafız zebîdî ,uzun uzadı muhakemeleri cevabları sıralar.
Bu meselede de netice-i meram denilebilir ki:Şer-î bir iman var; emrlere imtisal ,nehiylerden ictinabla ekslikliği ve ziyadeliği kabul eder.Fakat tasdîke nazaran zihnî ve kalbi iman ise ,eksik ve ziyadeyi kabul etmez.Kimisi birinci görüş , kimisi ikinci görüş uzun uzadı delil ortaya koydular.Fakat son son kanaatimize göre nassların zâhiri ,tasdikin dahi ziyade ve eksikliğine dalâlet etmektedir.Muhakkikîn-i sofiyye dahi böyle hükmettiler.
Bakınız : Şerh-i Mişkat 2.Cild Sahife 15-16 İsmail Çetin Hocaefendi
[1] fethu'l bari c.1 s.44 iel minhac şerh-u sahih-i muslim c.1 s.148,149
[2] İthâf-us Sâddet -il Müttakin c.2 s.261