Bilmiş olun ki,her derdin devası,teşhis edipsebebini kaldırmakla mümkündür.Bunun için her şeyden önce gadabın sebeblerini bilmeklazımdır.
Yahya (a s),isa aleyhisselama:
-En şiddetli şey nedir?diye sordu.İsa (a s):
-Allahın gadabıdır,dedi yahya (a s)
-Allahın gadabına yakın olan hangisidir?dedi,isa (a s):
-Senin gadap etmen,yani insanların kızmasıdır,dedi yahya (a s):
-Gadabın kaynağı nedir?diye sordu.
-Böbürlenmek,bencillik,üstünlük iddiası ve kıskançlıktır,dedi.
Evet,gadabı hazırlayan sebebler,kibir,ucub,latife,şaka,kusuraramak,husumet,zıddıyet,haksızlık,gadirlik,şiddet,ve hırs gibi şeylerdir.
Bütün bunlar dini zaviyeden zemmedilen adi sıfatllardır.Bu sebebler ortada iken gadaptan kurtulmak imkansızdır.Onun için herşeyden önce zıddı ile bu sebebleri izale etek lazımdır.Kibir tevazu ile,ucbu haddini bilmekle yenmek lazımdır.İnsan kendi kölessiyle bir farkı olmadığını ve hepsinin bir ana ve babanın evlatları olduğunu düşününce artık üstünlük taslıyacak bir tarafı kalmaz.Adem oğulları bir cinstendir.Ancak fazilet bakımından ayrılırlar.Üstünlük taslama,böbürlenme ve kendini beğenme,reziletlerin,aslı,başı ve en büyüğüdür.Bunlardan kurtulamadığın vakit,zaten sende faziletten bir şey yok aynı zaman da üztünlükte yoktur.Çünkü iç ve dış bakımından köleden bir farkın yoktur.Dha ona karşı övünür üstünlük taslarsın?
Latifeye gelince:Onu da dini ehemmiyeti mucib meselelerle meşgul olmak suretiyle izaleye çalışmak lazımdır.
Şakaya geince:Onu da güzel huy ve fazilet talebinde bulunmakla izale et.Şakayı bırakta seni ahiret sadetine ulaştıracak dini ilimlerle iştigal et.
Eğlenceye gelince:Onu da insanlara eziyet etmekten kaçınmak ve alay etmekten çekinmek suretiyle kaldırmaya çalış.
İnsanları ayıplamaya ve kusur aramaya gelince:Acı sözlerden kaçınmakla onu izaleye çalış.Fazla hırsı da kanaatle izale etmeye çalış.Binaenaleyh,bütün bu vasıflar ve güzel,huylar riyazet,külfetin ağırlığına ve tehammüle muhtaçtır.
Gdabın en mühim sebeblerinden biri de avam tabakasının gadaba şecaet,erkeklik izzeti nefis gibi isimler vermesidir.Verdikleri bu isimlerle gönülleri ona meyl eder.İnsanlar büyüklere benzemeyi ister.Bu sebeble içinden hiddet ve gada hazırlanmış olur.Böyle hiddet ve gazaba şecaet adını vermek cehalet,belkide bir kalp hastalığı ve aynı zamanda akıl noksanlığıdır.Akıl azlığından ileri gelir.Bunun açık delili,hasta adamın sağlam adam dan daha çok kızması gibi ve kadının erkekten daha çok hiddetlenmesi gibi.Hatta çocuk büyüten,ihtiyarda gnçten daha çok hiddetlenir.Bunun gibi kötü huylu insanlar da fazilet sahiblerinden daha tez kızarlar.Rezil olan insan,şehveti yüzünden bir lokmayı kaybettiği için,cimriliği yüzünden bir daneyi kaybettiği için kızar.Asıl kuvvet böyle gadap eden deyil,gadap anında kendine hakim olandır.Nitekim resulu ekrem(s a v):
"kuvvet bahadırlık güreşçilikte deyil,asıl,kuvvet,gadap anında nefsine hakim olandır"buyurmuştur.Muvafık olan,bu gibi cahilleri ilim sahibi ve bağışlıyıcıların hikayeleri ile tedavi etmeye çalışmak,onların nasıl hiddetlerini yendiklerini ve hiddeti yenmenin faydalı tarafını anlatmak lazımdır.Bu haller,peygamberlerden,velilerden,hükema ve ulemadan rivayet edildiği gibi,fazilet sahibi büyük hükümdarlardan nakledilmiştir.Vuruculuk,kırıcılık,gadap ve hiddet,akıl ve fazilet sahibi olmayan kimselerden rivayet edilir.
Yahya (a s),isa aleyhisselama:
-En şiddetli şey nedir?diye sordu.İsa (a s):
-Allahın gadabıdır,dedi yahya (a s)
-Allahın gadabına yakın olan hangisidir?dedi,isa (a s):
-Senin gadap etmen,yani insanların kızmasıdır,dedi yahya (a s):
-Gadabın kaynağı nedir?diye sordu.
-Böbürlenmek,bencillik,üstünlük iddiası ve kıskançlıktır,dedi.
Evet,gadabı hazırlayan sebebler,kibir,ucub,latife,şaka,kusuraramak,husumet,zıddıyet,haksızlık,gadirlik,şiddet,ve hırs gibi şeylerdir.
Bütün bunlar dini zaviyeden zemmedilen adi sıfatllardır.Bu sebebler ortada iken gadaptan kurtulmak imkansızdır.Onun için herşeyden önce zıddı ile bu sebebleri izale etek lazımdır.Kibir tevazu ile,ucbu haddini bilmekle yenmek lazımdır.İnsan kendi kölessiyle bir farkı olmadığını ve hepsinin bir ana ve babanın evlatları olduğunu düşününce artık üstünlük taslıyacak bir tarafı kalmaz.Adem oğulları bir cinstendir.Ancak fazilet bakımından ayrılırlar.Üstünlük taslama,böbürlenme ve kendini beğenme,reziletlerin,aslı,başı ve en büyüğüdür.Bunlardan kurtulamadığın vakit,zaten sende faziletten bir şey yok aynı zaman da üztünlükte yoktur.Çünkü iç ve dış bakımından köleden bir farkın yoktur.Dha ona karşı övünür üstünlük taslarsın?
Latifeye gelince:Onu da dini ehemmiyeti mucib meselelerle meşgul olmak suretiyle izaleye çalışmak lazımdır.
Şakaya geince:Onu da güzel huy ve fazilet talebinde bulunmakla izale et.Şakayı bırakta seni ahiret sadetine ulaştıracak dini ilimlerle iştigal et.
Eğlenceye gelince:Onu da insanlara eziyet etmekten kaçınmak ve alay etmekten çekinmek suretiyle kaldırmaya çalış.
İnsanları ayıplamaya ve kusur aramaya gelince:Acı sözlerden kaçınmakla onu izaleye çalış.Fazla hırsı da kanaatle izale etmeye çalış.Binaenaleyh,bütün bu vasıflar ve güzel,huylar riyazet,külfetin ağırlığına ve tehammüle muhtaçtır.
Gdabın en mühim sebeblerinden biri de avam tabakasının gadaba şecaet,erkeklik izzeti nefis gibi isimler vermesidir.Verdikleri bu isimlerle gönülleri ona meyl eder.İnsanlar büyüklere benzemeyi ister.Bu sebeble içinden hiddet ve gada hazırlanmış olur.Böyle hiddet ve gazaba şecaet adını vermek cehalet,belkide bir kalp hastalığı ve aynı zamanda akıl noksanlığıdır.Akıl azlığından ileri gelir.Bunun açık delili,hasta adamın sağlam adam dan daha çok kızması gibi ve kadının erkekten daha çok hiddetlenmesi gibi.Hatta çocuk büyüten,ihtiyarda gnçten daha çok hiddetlenir.Bunun gibi kötü huylu insanlar da fazilet sahiblerinden daha tez kızarlar.Rezil olan insan,şehveti yüzünden bir lokmayı kaybettiği için,cimriliği yüzünden bir daneyi kaybettiği için kızar.Asıl kuvvet böyle gadap eden deyil,gadap anında kendine hakim olandır.Nitekim resulu ekrem(s a v):
"kuvvet bahadırlık güreşçilikte deyil,asıl,kuvvet,gadap anında nefsine hakim olandır"buyurmuştur.Muvafık olan,bu gibi cahilleri ilim sahibi ve bağışlıyıcıların hikayeleri ile tedavi etmeye çalışmak,onların nasıl hiddetlerini yendiklerini ve hiddeti yenmenin faydalı tarafını anlatmak lazımdır.Bu haller,peygamberlerden,velilerden,hükema ve ulemadan rivayet edildiği gibi,fazilet sahibi büyük hükümdarlardan nakledilmiştir.Vuruculuk,kırıcılık,gadap ve hiddet,akıl ve fazilet sahibi olmayan kimselerden rivayet edilir.