Alimler ya da gelenek islami yaşantımızın ve düşüncelerimizin neresinde durmalı?
“Onlar, Allah’ı bırakıp ahbar ve ruhbanları rablar edindiler ve Meryem oğlu Mesih’i de ... Oysa onlar, tek olan bir ilah’a ibadet etmekten başka birşey ile emrolunmadılar. O’ndan başka ilah yoktur. O, bunların şirk koştukları şeylerden yücedir.” (9/31)
1. Giriş:
Şirkin bir türü de din adına, din konusunda bilgin kabul edilen kişileri, onları din hususunda tam yetkili görerek, Allah’a ortak koşmak teşkil ediyor. Özellikle ‘dindar’ kesimlerin içine çokça düştükleri şirk türü budur. Burada da sorun yine şirk ile tevhid arasındaki ayırımı iyi yapamamaktır. Bu konudaki gevşeklik de kişinin kendisini ‘iyi niyetli’görmesinden kaynaklanıyor. Yani o aslında Allah adına din adamına veya alime (körü körüne) itaat ediyor. Alimi Rabb edinen genelde bu şirkin farkında değildir. Aşağıdaki hadis bunu gösteriyor. Dolayısıyla hangi durumda ve tutumda bir alimi Rabb edinmiş oluruz bunu iyi tespit etmemiz gerekiyor.
2. Ayetin tefsiri:
Hadis:
Bu ayeti duyan Adiy bin Hatim Resulullah’a (sav.) şöyle der: “Bu ayet bizi, alimlerimizi ve rahiplerimizi rabler edinmekle suçluyor. Bunun gerçek manası nedir? Zira biz onları kendimize rabler edinmeyiz”. Resulullah (sav) cevaben: “Siz onların haram kıldığı şeyleri haram, onların helal kabul ettiklerini helal kabul etmiyormusunuz?” deyince, Adiy: “Evet böyledir.” diye tasdik etti. Hz. Peygamber (sav.) de: “İşte bu sizin onları kendinize rabler edinmenizdir.” buyurdu. (Bakınız 3/64)
Bu hadis Allah’ın kitabına yetki tanımaksızın helal ve haramın sınırlarını belirleme yetkisini kendisinde görenlerin nefislerini İlah ve Rabb edindiklerini ve onlara kanun koyma yetkisi tanıyanların da onları rabler edindiklerini göstermiş olmaktadır.
Ehli Kitab, bilgin ve din adamlarının kendilerine çıkardıkları hüküm ve kanunlara tabi olduklarından onları Rabb edindiler.
Burada sorun ‘Rabb’ edinilenin kimliği değildir. Rablardan amaç, insanların önder ve rehber edindikleri kimselerdir. Bu, İsrailoğullarının yaptığı gibi din adamları, veliler ve hatta İsa (a.) gibi peygamberler de olabilir. Sorun o eylemin kendisidir ve o da Allah’tan başkasını Rabb edinmektir. Çünkü onların emir ve yasaklarına boyun eğerler, şeriat ve kanunlarına tabi olurlar. Allah’ın gönderdiği hiçbir delile dayanmadan haram ve helal dediklerine inanırlar. İşte bunu Kur’an Allah’tan başkasına kulluk yapmak olarak niteliyor ve bu tavra da doğrudan ‘şirk’ diyor.
Bu şirk türü sadece Musa (a.) ve İsa’nın (a.) ümmetinde kalmamış Hz. Muhammed’in (a.) ümmetine de geçmiş, bu ümmet de ulularını, din büyüklerini, velilerini Allah’tan başka rabler edinme sevdasına düşmüşlerdir.
Elbette bu Rabb ediniş onların önünde secde etmek, onlara doğrudan ibadet etmek biçiminde gerçekleşmiyordu. İnsanların önderlerini, din büyüklerini, üstadlarını, hocalarını hatta peygamberlerini rablar edinmeleri sevginin ve bağlılığın cinayet derecesine vardığı bir aşırılık örneğidir.
3. Bu konuda ölçü nedir ?
§ İnsanlar sevdikleri ve itaat ettikleri kimseleri Allah’ın hüküm ve ölçülerine göre değerlendirmeleri ve bu değerlendirmeye göre onlara yaklaşmaları gerekmektedir.
§ Çünkü ilahi hükümleri dikkate almadan hoca ve üstadlarına veya devlet başkanlarına teslim olan kimseler ne yazık ki bilginlerini ve rahiplerini Rabb kabul eden hristiyanların durumuna düşmektedirler. İnsanın Allah’a ortak koşan bir müşrik sayılması için kanun koyma yetkisini Allah’ın dışındaki bir mercie, mesela kullara tanıması yeterlidir.
§ Eğer insanlar Allah’ın kanunları dışında başka yasalara uyarlarsa, yahudiler ve hristiyanlara ilişkin hükmün kapsamına girerler.
§ Terbiyesinde Allah’ı (hükümlerini/sözlerini) dışarıda bırakan bir terbiyecinin terbiyesini kabul, Allah dışında bir Rabb’ı kabulle eş tutulmuştur. Ortada Allah’la ayaklaşmak yoksa, Allah’ın ilkeleriyle terbiyecilik yapılması halinde, terbiye eden de terbiye edilen de suçlanamaz.
§ Üstadının ve şeyhinin görüşlerini islamın kesin ölçüleri gibi alınca, iş tehlikeli hale geliyor. Sözgelimi bir insan, üstad bildiği bir değerli insanı eleştirdi diye bir ilim adamını defterden siliyorsa, burada bir şirk tehlikesi vardır.
§ Bir insanın müslümanlığını ölçmek için, benim şeyhimi ne kadar seviyor ölçüsü ile hareket edenler şirke bulaşıyorlar. Çünkü Allah için olması gereken bir işi, kendi üstadı ve şeyhi için istediğindne dolayı, inancına şirk bulaştırabilir.
§ Bir başka şirk tehlikesi şurada: İslam denildiğinde sadece tek kişiye itibar ediliyor veya filanca üstad ne yazmışsa doğru olarak alınıyor ve o üstadın görüşlerine aykırı bütün görüşler gayri islamidir zannedilerek reddediliyorsa, burda da kişiler alimlerini Rabb edinmiş oluyor.
İnsanların çoğu sanki bu uyarılar kendilerini hiç ilgilendirmiyormuş gibi davranıyorlar, hayatlarında veya inanış biçimlerinde şirk bulunup bulunmadığını Allah ile birlikte başkalarını Rabb edinmek gibi bir tehlikenin kendileri için de geçerli olup olmadığını pek dikkate almıyorlar.
Dini bir konuda herhangi bir ilim adamının veya herhangi bir üstadın görüşlerini kesin doğrularmış gibi kabul edersek hristiyanların hatasına düşmüş oluruz. O zaman Kur’an bize şöyle der:’ Ey insanlar! Allah’ın kesin nassları gözünüz önünde dururken, niçin onun yerine şeyh ve üstadlarınızın yorumlarını nass gibi benimsiyorsunuz. Niçin Allah dururken gidip şeyh ve üstadlarınızı Rabb ediniyorsunuz.’
4. Alimlere tevhidi yaklaşım:
Herkes ilminin durumuna göre kendisinden daha bilgili olan kişilere, ilme bağlı olarak(bilinçle) itaat edebilir. Fakat eğer alim dahi olsa bir şahsın kendi fikir ve emirlerine itaat edilir ve bu fikir veya emrin tartışılmaz doğru olduğu iddia edilecek olursa bu durumun ‘haham ve papazlarını Rabb edinenlerin’ durumlarından farklı olmayacağı açıktır.
Toparlarsak:
Allah Resulünün bu ayeti tefsirinden şu hükümler çıkıyor:
1. Helal ve haram hükümlerini koymak Rabb olan bir varlığın özelliğidir. Kim Allah’ın helallerini haram, haramlarını helal kılarsa Rabblık iddiasında bulunmuş olur. Faiz, zina ve içki gibi Allah’ın haram hükümlerini, birtakım kanun ve kararnamelerle meşru gösteren kimseler Allah’ın helal ve haram kılma hakkına müdahele ettiklerinden Rabblık iddiasında bulunmuş olurlar.
2. Allah’ın hükümlerine ters düşen hüküm sahiplerine isteyerek itaat etmek veya bazı bilgin ve ilim adamlarını yanılmaz kabul edip, sözlerini, ilahi vahy ölçüsüne vurmadan mutlak doğrular olarak kabul etmek onları Rabb tanımak demektir. Başka insanların görüşlerine (alim, veli de olsalar) mutlak doğrular imiş gibi bakmak onları ilahlaştıracak kadar tehlikeli bir tutumdur.
3. Yüce Allah kendisinden başkasının Rabb edinilmemesini emrederken, Allah’tan başka insanların koydukları siyasi sistemlere, düzenlere itaat edilmemesini, dolayısıyla o hükümleri koyanların Rabb edinilmemesini emretmiş oluyor:
"O hükümdar "Onu bana getirin" dedi. Emir üzerine Yusuf'a gönderilen adam yanına gelince, Yusuf ona dedi ki: "Haydi Rabb’ine geri dön de, ona sor bakalım, o ellerini kesen kadınların maksatları ne imiş? Hiç şüphe yok ki, Rabb’im, onların oyunlarını çok iyi bilir."(12-Yusuf/50)
Elçinin Rabb’i, kanunlarına bağlı kalması, emir ve hükümlerine itaat etmesi itibariyle Mısır’ın hükümdarıdır.Bu ayetin kapsamı sadece yahudi veya hristiyanlarla sınırlı değildir. Kim bu özellikleri taşıyorsa ayet ona hitap eder.
4. Evrenin hepsine Rabb olmak gerekmiyor. Bir parçasına Rabblık taslamak da şirk için yeter.
5. Kim olursa olsun (Hocalar/Din adamları, Alimler, Tefsiciler, Siyasetciler, Liderler, Önderler, Şeyhler, Söz sahipleri vs.) bu kişiler de helal ve haram koyma yetkisine sahip değildir.
6. Hatta peygamberler de olsalar onlar da Rabb edinilemez.
7. Kur’an arka sıraya atılamaz. O en ön sırada tutulmalıdır.
8. Din, birilerinin tekelinde değildir.
9. İnsan sevdiği saydığı, söz sahibi olan kişileri Allah’ın koyduğu hüküm ve ölçülere göre değerlendirmezse ve onlara bu ölçülere göre yaklaşmazsa, kendisi ayette hitap edilenlerin durumuna düşmüş olur. Kim ilahi hükümleri göz önünde bulundurmadan o şahıslara uyarsa bilerek ve bilmeyerek onları Rabb edinmiş olur.
Sonuç:
İnsanları yaratan Allah, insanların ihtiyacını gidermesini de en iyi bilendir. Ona göre kanunlar ve kurallar koyar. Maalesef insanlar rabblarını tanımadıkları için, Allah’ın bazı sıfatlarını başka varlıklara devrederek Allah’ın rızasını kazanacaklarını umuyorlar. Kur’an’ı okumayan bir kişi istesede istemesede birilerini Rabb edinecektir. Çünkü o kişi başka yerden öğrendiği bilgileri değerlendirecek durumda değildir. Bu yanlış bilgi onlara sevap değil cehennemi kazandırıyor haberleri bile yok.